ఆంధ్ర రాష్ట్ర అవతరణకు ఆద్యుడు పొట్టి శ్రీరాములు జయంతి - 16th March

[Deepak Kiran]

పొట్టి శ్రీరాములు జయంతి నేడు. ఆంధ్ర రాష్ట్ర సాధన కోసం ఆమరణ నిరాహార దీక్ష చేసి ప్రాణాలర్పించిన పొట్టి శ్రీరాములు అమరజీవి. మహా పురుషుడు, భాషాప్రయుక్త రాష్ట్రాల ఏర్పాటుకు కారణభూతుడు. మహాత్మా గాంధీ బోధించిన సత్యము, అహింస, హరిజనోద్ధరణ అనే ఆశయాల కోసం జీవితాంతం కృషి చేసిన మహనీయులు పొట్టి శ్రీరాములు.


పొట్టి శ్రీరాములుగారి పూర్వీకులు నెల్లూరు జిల్లాలోని పడమటపల్లెకు చెందినవారు. ఆయన తండ్రి గురవయ్య. తల్లి మహాలక్ష్మమ్మ. శ్రీరాములు గారి బంధువుల కుటుంబాలు మద్రాసులో వున్నందున గురవయ్య గారు కూడా మద్రాసులో స్థిరపడ్డారు. శ్రీరాములుగారు మద్రాసు జార్జిటౌన్ అణ్ణాపిళ్ళె వీధిలోని 165 నంబరు ఇంటిలో 1901 మార్చి 16వ తేదీన జన్మించారు. ఇరవై ఏళ్ళ వరకు శ్రీరాములు గారి విద్యాభ్యాసం మద్రాసులోనే జరిగింది.

బొంబాయిలో శానిటరీ ఇంజనీరింగ్ చదువు పూర్తి చేశారు. త్వరలోనే గ్రేట్ ఇండియన్ పెనిన్సులా రైల్వేలో నెలకు రు.250/- జీతంగల ఉద్యోగంలో చేరారు. పాతికేళ్ల ప్రాయంలోనే ఆయన భార్య గతించింది. ఆ కారణంగా ఐహిక సుఖాలపట్ల ఆయనకు విరక్తి కలిగింది. తన జీవితాన్ని దేశానికి అంకితం చేయాలని నిశ్చయించారు. 1952 డిసెంబర్ 15వ తేదీన మద్రాసులో తుది శ్వాస విడిచారు.





స్వాతంత్య్ర సమరయోధుడు జతిన్‌దాస్‌ తరువాత అత్యంత సుదీర్ఘ కాలం నిరాహార దీక్ష చేసిన వారు అమరజీవి పొట్టి శ్రీరాములు ఒక్కరే. స్వాతంత్ర్యోద్యమ కాలంలోనే ప్రత్యేక ఆంధ్ర ఉద్యమానికి పునాదులు పడ్డాయి. 1912లో ప్రత్యేకాంధ్ర రాష్ట్ర ప్రస్తావన వచ్చింది. 1947 ఆగస్టు 15న స్వాతంత్య్రం వచ్చిన తరువాత రాష్ట్రాల విభజనను ఏ ప్రాతిపదికన నిర్ణయించాలనే అంశంపై నాటి కేంద్ర ప్రభుత్వం చర్చలు చేసింది.


అవిభక్త మద్రాసులో వున్న తెలుగు వారు ఎప్పటినుంచో ప్రత్యేక ఆంధ్ర రాష్ట్రం కోరుకుంటున్నారనే విషయాన్ని పరిగణనలోకి తీసుకొని కొందరు జాతీయ నాయకులు ప్రత్యేకాంధ్ర వైపు మొగ్గుచూపారు. అయితే, నాయకుల మధ్య అనైక్యత వల్ల 1952 వరకు ప్రత్యేకాంధ్ర కార్యరూపం దాల్చలేదు. పొట్టిశ్రీరాములు గాంధీజీ మార్గంలో పయనించి 1952 అక్టోబర్‌ 19న మద్రాసులో మహర్షి బులుసు సాంబమూర్తి ఇంటి వద్ద ఆమరణ నిరాహారదీక్షకు దిగారు.


దేశవ్యాప్తంగా ఎందరో జాతీయోద్యమనాయకులు ఈ దీక్షను సందర్శించారు. మద్దతుగా మరెంతో మంది ఆందోళనలు చేశారు. అయినా ప్రభుత్వం తేల్చలేదు. 58 రోజుల పాటు దీక్ష కొనసాగించి డిసెంబర్ 15న అసువులు బాశారు. ఆయన ప్రాణ త్యాగంతో దిగొచ్చిన కేంద్ర ప్రభుత్వం 1953 అక్టోబర్‌ 1న ఆంధ్ర రాష్ర్టాన్ని ఏర్పరిచింది. కర్నూలులో రాష్ట్ర రాజధాని ఏర్పాటు చేయగా, గుంటూరులో హైకోర్టు ఏర్పాటు చేశారు.


భాషా ప్రాతిపదికన ఏర్పడిన తొలి రాష్ట్రంగా ఆంధ్రరాష్ట్రం ప్రసిద్ధి పొందింది. 1956లో ఆంధ్ర, తెలంగాణలను కలిపి ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంగా ఏర్పాటు చేశారు. పొట్టి శ్రీరాములు చిన్నతనం నుండే గాంధీజీ ఆశయాలను పుణికిపుచ్చుకుని దేశభక్తితో ఉద్యమాల్లో పాల్గొన్నారు. ‘శ్రీరాములు వంటి మరో పది మంది సహచరులు నాకు లభిస్తే ఒక్క సంవత్సరం లోనే బ్రిటిష్ వారి నుండి భారతదేశానికి విముక్తి కల్గించగలనని’ గాంధీజీ అన్నారంటే ఆయన ఎంతటి ఉద్యమశీలి అనేది అర్థమవుతుంది. పొట్టి శ్రీరాములు త్యాగాన్ని స్ఫూర్తిగా తీసుకొని నవ్యాంధ్ర పునర్‌నిర్మాణానికి నడుం బిగించాలి.


హరిజనోద్ధరణకు అందరూ పూనుకోవాలని రాసిన అట్టలను మెడకు తగిలించుకుని ప్రచారం చేశారు. మండుటెండల్లో చెప్పులు, గొడుగు లేకుండా జాతీయోద్యమాన్ని చాటి ప్రచారం చేసేవారు. ఆ దేశభక్తుణ్ణి సామాన్యులు "పిచ్చి శ్రీరాములు" అనేవారు. అవును దేశాభ్యుదయమనే పిచ్చి ఆయనకు పట్టింది.


"పట్టుమని పదిమంది పొట్టి శ్రీరాములు వంటి మహావ్యక్తులు వుంటే, మన పవిత్ర భారతదేశానికి ఒక్క సంవత్సరం లోనే స్వాతంత్ర్యం తెచ్చి పెట్టగలను" అన్నారు గాంధీజీ. దేశభాషల సమున్నతికి ఆత్మబలిదానం గావించిన త్యాగమూర్తి పొట్టి శ్రీరాములు. భాషా ప్రయుక్త రాష్ట్రాల అవతరణకు మూల పురుషుడాయన.


గాంధీజీ సబర్మతీ ఆశ్రమం నుండి జాతీయోద్యమ శంఖారావం పూరించారు. బాపూజీ పిలుపు విన్న పొట్టి శ్రీరాములు 1927లో తన ఉద్యోగానికి రాజీనామా యిచ్చారు. తన ఆస్తిపాస్తులను తల్లికి అన్నదమ్ములకు పంచి పెట్టారు. సబర్మతీ ఆశ్రమం చేరారు. గాంధీజీ శిష్యులుగా నిర్మాణ కార్యక్రమాల్లో పాల్గొనసాగారు. మూడు సార్లు రాజకీయ నిర్భందితులుగా కారాగార వాసం చేశారు.


సత్యాగ్రహం, శాసనోల్లంఘనం వంటి ఉద్యమాల్లో అగ్రగామిగా వుంటూ గాంధీజీ ప్రశంసలందుకున్నారు. గుజరాత్ రాష్ట్రంలోను, వివిధ ప్రాంతాల్లోనూ, మన రాష్ట్ర మందలి కొమరవోలులోను నిర్మాణ కార్యక్రమాల్లో పాల్గొని గొప్ప సేవచేశారు. 1941-1942 సంవత్సరాల సత్యాగ్రహం, 'క్విట్ ఇండియా' ఉద్యమాల్లో పాల్గొని జైలు శిక్ష అనుభవించారు. 1944లో నెల్లూరు కార్యక్షేత్రంగా ఖద్దరు ఉత్పత్తి, వ్యాప్తి కార్యక్రమాల్లో తీవ్రంగా కృషి చేశారు.


1946లో నెల్లూరు మూలపేటలోని వేణుగోపాలస్వామి ఆలయంలో హరిజనుల ప్రవేశంకోసం నిరాహారదీక్ష ప్రారంభించారు. ఆయన దీక్ష ఫలితంగా హరిజనులు ఆలయంలో ప్రవేశింపగలిగారు. ఆ సంవత్సరంలోనే మద్రాసు ప్రభుత్వంచే హరిజనుల ఆలయప్రవేశం, హరిజనోద్ధరణకు సంబంధించిన రెండు శాసనాలను ఆమోదింప చేసేందుకు 23 రోజుల నిరశన దీక్ష చేశారు. ఆయన వజ్ర సంకల్పం ఫలించింది. మూడో మారు వార్థాలో 1948లో నిరాహార దీక్ష 29 రోజులు సాగించారు.


ఆయన పదవులకోసం, కీర్తి ప్రతిష్ఠల కోసం ఏనాడూ పోరాడలేదు. గాంధీజీ బోధించిన సత్యాహింసలు, హరిజనోద్ధరణ ఆయన జీవితాశయాలు. మిత్రుల వత్తిడిని కాదనలేక కొంత కాలం ఆంధ్రరాష్ట్ర గాంధీ స్మారక సంఘ కార్యదర్శిగా పనిచేశారు.


శ్రీరాములుగారు జీవితపు చివరి దశలో నెల్లూరులో వుంటూ హరిజనోద్ధరణకు నిర్విరామంగా పనిచేశారు. హరిజనోద్ధరణకు అందరూ పూనుకోవాలని వ్రాసిన అట్టలను మెడకు, వీపుకు తగిలించుకుని ప్రచారం చేసేవారు. త్యాగమే ధనంగా పెరిగిన ఆయన ముతక ఖద్దరు దుస్తులు ధరించి, నెల్లూరు పట్టణ వీధుల్లో దయగలవారు పెట్టిన ఆహారంతో బ్రతికారు. కాళ్లకు చెప్పులుగాని, తలపై గొడుగుగాని లేకుండా మండుటెండల్లో తిరుగుతూ జాతీయ ఉద్యమ ప్రచారం చేసేవారు. ఆ దేశభక్తుణ్ణి సామాన్యులు "పిచ్చి శ్రీరాములు" అనేవారు. అవును దేశాభ్యుదయమనే పిచ్చి ఆయనకు పట్టింది.


మద్రాసు రాష్ట్ర ప్రభుత్వం ఆంధ్ర ప్రాంతం పట్ల ప్రదర్శిస్తున్న సవతి తల్లి దృష్టిని ఆయన గమనించారు. మద్రాసు నగరంపై ఆంధ్రులకు హక్కు వున్నదని, ప్రత్యేక ఆంధ్రరాష్ట్రం వల్లనే ఆంధ్రులు బాగుపడగలరని ఆయన భావించారు. 1952 అక్టోబరు 19వ తేదీన మద్రాసులోని మైలాపూర్‌లో బులుసు సాంబమూర్తిగారి బసలో 4వ సారి నిరాహారదీక్షకు పూనుకున్నారు. ఆ దీక్ష అవిచ్ఛిన్నంగా సాగింది.


ప్రభుత్వం నిమ్మకు నీరెత్తినట్లుండి పోయింది. ప్రజల్లో ఆందోళన పెరిగింది. తనకు స్పృహ తప్పిన పక్షంలో తన వ్రతానికి భంగం కలిగించే విధంగా ఎట్టి పని చేయరాదని ఆయన శాసించారు. ఆంధ్రనాయకులు దేశాధినేతలకు విన్నపాలు పంపారు. కేంధ్రప్రభుత్వం చూస్తూ వుండిపోయింది. చివరకు ఆ దధీచి 1952 డిసెంబర్ 15వ తేదీన ప్రాణత్యాగం చేశారు.


శ్రీరాములుగారి మరణవార్త మెరుపుతీగలా దేశమంతటా వ్యాపించింది. ఆంధ్రుల సహనం హద్దులు దాటి విశృంఖలంగా దౌర్జన్యానికి దారి తీసింది. కేంద్ర ప్రభుత్వం ప్రజా ప్రభంజనానికి ఎదురు నిలువలేక ప్రత్యేక ఆంధ్రరాష్ట్ర స్థాపనకు అంగీకరించింది. 1953 అక్టోబర్ 1 వ తేదీన కర్నూలు రాజధానిగ ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పడింది.


ఆంధ్రుల అంతిమ లక్ష్యమైన ఆంధ్రప్రదేశ్ 1956 నవంబర్ ఒకటవ తేదీన హైదరాబాద్ రాజధానిగా అవతరించింది. మైలాపూర్ రాయపేట హైరోడ్‌లోని 126 నంబర్‌న పొట్టి శ్రీరాములుగారు కన్నుమూసిన ఇంటిని ఆ త్యాగమూర్తి స్మృతిచిహ్నంగా మన రాష్ట్ర ప్రభుత్వం కాపాడుతూ వుంది.

 

[Deepak Kiran]

Potti Sriramulu: Little-Known Freedom Fighter Who Sacrificed His Life for Andhra!​

India would have attained Independence long back, if only it had a few stalwarts like him,” once remarked Mahatma Gandhi for the legendary freedom fighter Potti Sriramulu who sacrificed his life for the creation of Andhra Pradesh.

Born on 16 March 1901, in Madras (Chennai), Sriramulu spent his formative years in the city his family had made home after moving from their native Guntur district. After completing his diploma in Sanitary Engineering from the Victoria Jubilee Technical Institute in Bombay (Mumbai), he worked in the Great Indian Peninsular Railway for a salary of Rs 250 per month.

Despite a relatively comfortable life, Sriramulu was deeply immersed in the freedom struggle, but a series of personal tragedies drove him to leave behind material pursuits. In 1928, his wife died during childbirth, and a few days later, so did his child. Following the passing of his mother, Sriramulu gave up his government job in 1930 to join Gandhi’s Salt Satyagraha for which he was imprisoned. He would go onto play an active role in the Quit India Movement in 1942 and was jailed alongside Gandhi.

An ardent follower of Gandhi, Sriramulu took his call to serve India’s villages where most of the country lived and to that end, he joined the Gandhi Ashram set up by Yerneni Subrahmanyam near Komaravolu village in Krishna district.

In a hagiographic study on Sriramulu published by the “Committee for History of Andhra Movement”, this was written on his relationship with Gandhi:

“Sriramulu’s stay at Sabarmati was epoch-making. For here was a seeker full of love and humility, all service and all sacrifice for his fellow-humanity; and here also was a guru, the world-teacher, equally full of affection, truth, ahimsa and kinship with Daridra Narayana or the suffering poor. While at Sabarmati, Sreeramulu … did his tasks with cheer and devotion, and won the affection of the inmates and the approbation of the Kulapati (Gandhi).”

However, Sriramulu was his own man as well. Besides fighting for India’s freedom, he also took up the cause for greater social and economic emancipation of the Dalit community. While other Congressmen were focussed on breaking free from the British, Sriramulu undertook a fast unto death demanding that all temples in the Madras Province be open to the Dalit community. He continued the fast until Gandhi persuaded him to break it.


“His first fast, in March of 1946, had been to demand entry for Dalits into the Sri Venugopala Swamy Temple in Nellore and lasted only ten days. The second, in December of the same year, lasted nineteen days and demanded the opening of all the temples in Nellore to Dalits. The third and fourth, in 1948 and 1949, both demanded the declaration of a monthly ‘day of service’ to benefit the social uplift of Dalits,” writes Lisa Mitchell in ‘Language, Emotion and Politics in India. He did secure entry for Dalits into the Sri Venugopala Swamy Temple.

Following Gandhi’s death, however, Sriramulu took up the cause for a separate state for Telugu-speaking areas. Although the movement for a separate Telugu-speaking state goes way back to the early 1910s, it was on 15 August 1951 when Congressman Swami Sitaram launched a fast-unto-death for the creation of a separate Andhra state. For 35 days, the Central government did nothing until Acharya Vinoba Bhave warned Prime Minister, Jawaharlal Nehru of the potential consequences, if these demands were not met. Both leaders eventually met Sitaram and promised the creation of Andhra Pradesh. Unfortunately, this promise never materialised because Nehru was strongly against the idea of creating states along linguistic lines.

 

[Deepak Kiran]

Nehru couldn’t ignore Potti Sriramulu who gave India Andhra Pradesh by fasting till death

As ‘Founding Father’ of Andhra Pradesh, Sriramulu starved for 58 days, but his death ignited the cause of linguistic liberation for many Indian states.​

In 1952, when Potti Sriramulu said to the people of Madras, “Now I have come to the conclusion that further work is impossible without an Andhra State,” few expected that his statement would echo to this day.

Indian revolutionary Sriramulu’s now-forgotten struggle left an imprint not only on the history and the creation of Andhra Pradesh but the geography of the country as well. Known as ‘Amarajeevi’, or the immortal being as the Telugu-speaking region reveres him, the freedom fighter’s legacy lives on.

Sriramulu started as a railway worker from Nellore, reeling from the loss of his wife and child. He laid down his life for linguistic liberation and the creation of an independent Andhra Pradesh.

It was his ability to fast for long periods of time for a cause he believed in that catapulted him to national prominence during India’s freedom struggle.

M.K. Gandhi was greatly impressed with his ability to live without food and said, “If only I have 11 more followers like Sriramulu, I will win freedom [from British rule] in a year.”

Choosing Gandhi​

Born to a modest Komati (Vysya) family in 1901, Potti Sriramulu’s formative years in Nellore were disrupted by a forced move to Madras due to a famine.

While he was completing college at the Victoria Jubilee Technical Institute in Bombay, Gandhi was turning the Congress into a decisive weapon in the freedom struggle by launching the Non-Cooperation movement in 1920. With a new Constitution based on a linguistic division of provinces and the start of a new Satyagraha, Gandhi’s call for unity and statehood were heard across the heartland and resonated with many.

As Gandhi resisted the salt tax to begin the Civil Disobedience Movement in the late 1920s, a distraught Sriramulu was reeling from the loss of his family, losing all interest in professional and worldly troubles. Vexed by the futility of his regular life, he found himself at a crossroads — having to choose between unsatisfyingly serving his institution or selflessly serving Gandhi.

Bengali writer Nagendranath Gupta in Leaders of the Nationalist Movement rightly said that the Gandhi-led movement brought forth some of the greatest men that India knew and “if Mahatma Gandhi is the prophet, they are undoubtedly his apostles.”

Sriramulu was one of these apostles who first met Gandhi during the Dandi March and expressed the desire to serve in the struggle and learn the Gandhian way.

Fighting his inhibitions and the pressure from his family and friends, strong-willed Sriramulu went on to take his place at the Sabarmati Ashram by 1930. Over the next two decades, he became a permanent part of Gandhi’s ensemble and was also arrested multiple times during the Salt Satyagraha. Serving the Gandhian ideology of ‘finding self by diving into service of others,’ Sriramulu dedicated his time to village reconstruction in Rajkot and Bihar. While that gave him happiness, his life at the Ashram lacked a peculiar satisfaction.

Gandhi Smarak Nidhi flourished in other parts of the nation but fell short of its mark in Andhra Pradesh. As the sanchalak (director) of the Andhra Pradesh unit of the public service institution, Sriramulu’s efforts were failing to progress.

After much agony and careful consideration, it was here that Potti Sriramulu resolved to vouch for an independent Andhra state.

Unto death​

Sriramulu’s ability to live without food was the sharpest tool in his arsenal.

In December 1946, he undertook a fast unto death, demanding that the temples of Madras be opened to the Dalit community, drawing public attention away from the Independence struggle. Many senior Congress leaders urged him to end his fast, but it wasn’t until Gandhi persuaded him that he did so. He undertook another fast for the further upliftment of the Dalit community when he tried to get favourable orders from the Madras government.

About Sriramulu’s 1946 fast, historian Ramachandra Guha said, “In 1952, the Mahatma was dead; in any case, Andhra meant more to Sriramulu than the Harijans once had. This fast he would carry out till the end, or until the Government of India relented.”

According to an article by TIME magazine, the fast went on for six weeks to people’s surprise. In a frantic letter to Madras chief minister C. Rajagopalachari talking about “some kind of fast going on for the Andhra Province,” Prime Minister Jawaharlal Nehru wrote that he was totally unmoved by the “frantic telegrams” and proposed to ignore it completely.

As Sriramulu grew weaker, strikes and protests across the country intensified and Andhra lobbyists squabbled to convince Nehru. The latter, however, stood firm in his resolve despite grave destruction of public property and calls for hartals in various cities.

By now, Sriramulu did not have much of a fight left. Crisis-struck, pallid, unable to breathe, and unwilling to abandon the fast, he slipped into a coma.

Winning statehood​

Nehru was finally understanding the power of the demand for Andhra statehood.

In an article for The Hindu, Ramachandra Guha mentions a letter that Nehru wrote to Rajagopalachari a few days before Sriramulu’s death. In the letter, the PM wrote, “Complete frustration will grow among the Andhras, and we will not be able to catch up with it.”

However, a delay in the formal announcement led to Potti Sriramulu continuing his fast, and eventually, the revolutionary breathed his last on 15 December 1952. Reacting to Sriramulu’s ‘supreme sacrifice,’ Madras witnessed a violent purge from groups of acolytes, including students, youths, and workers alike. The Communists even suspected a deliberate delay by Nehru.

By the end of that week, Nehru announced that his government had decided to establish a separate Andhra state. As the ‘Founding Father’ of Andhra Pradesh, Potti Sriramulu starved for 58 days, but his death ignited the cause of linguistic liberation for many more states in India.